Psihološke posledice

U periodu od januara 2001. godine do juna 2003. godine u Centru za rehabilitaciju žrtava torture - IAN Beograd (CRTŽ) pružena je psihološka pomoć za preko 2500 klijenata, od kojih su 1058 prošli detaljnu prijemno-dijagnostičku evidenciju, kao deo ukupnog psihološko-psihijatrijskog tretmana. Od ukupnog broja klijenata, 621 su bili žrtve torture, a preostalih 437 su bili izbegla ili raseljena lica koja nisu mogla biti klasifikovana kao žrtve torture, ali su se obratila za pomoć zbog ozbiljnih psihičkih tegoba nastalih kao posledice ratnih okolnisti ili članovi porodica torturisanih osoba.

Opšta psihopatologija bila je značajno izraženija kod grupe torturisanih klijenata.

Preko 60% IAN CRTŽ klijenata iz ove studije imalo je dijagnostikovan posttraumatski stresni poremećaj (PTSP). Najčešći životni stresovi klijenata (ako se izuzme zarobljeništvo) bili su finansijski uslovi (oko 55%), uključujući nedostatak osnovnih egzistencijalnih uslova (oko 45%).

U tabeli 1 vidi se da je najveći broj klijenata zatražio pomoć zbog psihičkih tegoba.

Tabela 1. Tip zdravstvenih tegoba zbog kojih je zatražena pomoć u CRTŽ

	Torturisani (n=256)		Netorturisani (n=97)
	n	%	n	%
Samo somatske tegobe	28	10.94	16	16.50
Samo psihičke tegobe	124	48.44	54	55.67
Psihičke + somatske tegobe	77	30.08	16	16.50
Bez zdravstvenih tegoba	27	10.54	11	11.39

Sa klijentima CRTŽ je sproveden strukturisani dijagnostički intervju za DSM-IV (SCID-I). Oko 60% klijenata je imalo više od jedne psihijatrijske dijagnoze.

Tabela 2. Aktuelne psihijatrijske dijagnoze (date po grupama dijagnoza)

	Torturisani (n=220)		Netorturisani (n=81)
	n	%	n	%
PTSP	136	61.8	48	59.3
Depresivni poremećaji	79	36.7	32	40.5
Anksiozni poremećaji	52	24.2	27	34.2
Somatoformni poremećaji	24	11.2	8	10.1
Zloupotreba - zavisnost od alkohola	29	13.5	6	7.6
Drugi poremećaji	13	6.0	8	10.1

Uz aktuelni posttraumatski stresni poremećaj (dijagnostikovan kod 60% klijenata), najčešće je postavljena dijagnoza nekog od depresivnih poremećaja (40%), dvostruko ređe nekog od anksioznih poremećaja (26,3%) I znatno ređe dijagnoze zloupotrebe od alkohola, somatoformnih I drugih poremećaja. Primetna je značajna razlika kod zloupotrebe/zavisnosti od alkohola koja je ustanovljavana dvostruko češće kod torturisanih nego kod netorturisanih (Tabela 2).

Tabel 3. Komorbiditet PTSP i ostalih aktuelnih psihijatrijskih poremećaja

	Torturisani (n=208)				Netorturisani (n=73)
	PTSD (n=132)		No PTSD (n=76)		PTSD (n=47)		No PTSD (n=26)
	n	%	n	%	n	%	n	%
Depresivni poremećaji	63	47.7	13	17.1	26	55.3	5	19.2
Anksiozni poremećaji	37	28.0	13	17.1	19	40.4	8	30.8
Somatoformni poremećaji	17	12.9	6	7.9	4	8.5	4	15.4
Zloupotreba - zavisnost od alkohola	15	11.4	13	17.1	4	8.5	1	3.8
Drugi poremećaji	9	6.8	3	3.9	5	10.6	1	3.8

Razlika u broju proističe iz činjenice da 12 torturisanih iI 8 netorturisanih nemaju obavljena oba testa nego imaju ili SCID-I ili CAPS.

Od ukupnog broja klijenata kod kojih je postavljena dijagnoza posttraumatskog stresnog poremećaja samo 21,8% torturisanih i 19% netorturisanih ima izolovani PTSP. Ostalih oko 80% klijenata sa PTSP imaju i neki od udruženih aktuelnih psihijatrijskih poremećaja (Tabela 3). Kod obe podgrupe klijenata najčešći je komorbiditet PTSP sa nekim od depresivnih poremećaja (sadašnja velika depresivna epizoda, distimični poremećaj i nespecifični depresivni poremećaj). Komorbiditet sa anksioznim poremećajima je nešto češći kod netorturisanih, dok je komorbiditet zloupotrebe alkohola češći kod torturisanih klijenata.

Kod velikog broja klijenata po prvi put je postavljana dijagnoza nekog medicinskog (somatskog ili psihijatrijskog) poremećaja prilikom tretmana u CRTŽ. Mada je CRTŽ od početka nudio i opštu medicinsku i psihološko-psihijatrijsku pomoć, težište rada je bilo na ovoj drugoj, za koju je, od početka, CRTŽ imao odgovarajuće kadrovske i materijalno - prostorne resurse. Upadljivi veći procenat torturisanih od netorturisanih je imao kombinovane I psihičke I somatske tegobe, što se može objasniti, sa jedne strane direktnim lošim uticajem zatočeništva I torture na fizičko zdravlje, a sa druge strane indirektnihm lošim uticajem prolongirane psihičke trauma (hronični PTSP) na somatsko zdravlje.

Mada ne postoje statistički značajne razlike u učestalosti aktuelnog PTSP među ovim grupama, torturisane osobe imaju intenzivniju simptomatologiju, naričito iz skupa simptoma preterane razdražljivosti, što je u skladu sa pristupačnim rezultatima većine dosadašnjih istraživanja.

U jedno drugo IAN CRTŽ istraživanje sprovedeno sa medicinskim centrom MEDIAN, bili su uključeni klijenti koji su se žalili na tegobe sa somatskim zdravljem, a koji su bili upućeni u MEDIAN od strane psihologa i psihijatara Međunarodne mreže pomoći IAN. Takođe su bile uključene žrtve torture iz izbegličkih kampova koje su lekari MEDIAN-a posetili tokom terenskog rada. Dijagnoza je postavljena na osnovu dostupne medicinske dokumentacije, anamneze,fizičkog pregleda I potrebnih dodatnih dijagnostičkih metoda (KG, ultrazvuk srca, test fizičkim opterećenjem, Holter elektrokardiografski monitoring, EEG).

Projekat je obuhvatio ukupno 730 bolesnika (355 muškaraca I 375 žena), prosečne starosti 54ą11 godina.

U 63% bolesnika su ko prva najvažnija dijagnoza utvrđene kardiovaskularne bolesti, od čega je u 82% bolesnika sa kardiovaskularnim bolestima dijagnostikovana arterijska hipertenzija, a u 5,2% koronarna bolest. Druge po zastupljenosti su bile bolesti žlezda sa unutrašnjim lučenjem (11,8%), od čega je u 67,4% ovih bolesnika utvrđen diabetes mellitus. Klijenti Centra za rehabilitaciju žrtava torture predstavljaju populaciju sa velikim rizikom za razvoj somatskih oboljenja.

Osobe koje su preživele torturu su pod velikim rizikom da obole od somatskih i naročito psihijatrijskih poremećaja. Njihovi zdravstveni problemi traju duže i nose veći rizik da prerastu u hronične.

Više o profilu naših klijenata možete naći u člancima Socio-demografski i psihijatrijski profil klijenata CRTŽa i u Somatske bolesti klijenata Centra za rehabilitaciju žrtava torture: jednogodišnje iskustvo MEDIAN-a , i posebno o prisilno mobilisanim izbeglicama u članku Psiholški profil prisilno mobilisanih.